Doanh nghiệp nhà nước là gì? Phân loại, đặc điểm và vai trò trong nền kinh tế xã hội

Doanh nghiệp nhà nước (DNNN) đóng vai trò quan trọng trong nền kinh tế của nhiều quốc gia, bao gồm Việt Nam. Trong bài viết này, Luật và Kế toán An Khang sẽ giải đáp các thắc mắc về doanh nghiệp nhà nước, từ định nghĩa, phân loại, đến vai trò của loại hình doanh nghiệp này trong phát triển kinh tế xã hội.

Phân loại doanh nghiệp nhà nước

Theo Luật Doanh nghiệp 2020, doanh nghiệp nhà nước có thể được phân loại theo tỷ lệ vốn mà nhà nước nắm giữ trong doanh nghiệp. Có hai loại hình chính:

Doanh nghiệp nhà nước nắm giữ 100% vốn điều lệ

Đây là những doanh nghiệp mà nhà nước sở hữu toàn bộ vốn điều lệ. Nhà nước sẽ trực tiếp quản lý và điều hành thông qua các cơ quan đại diện chủ sở hữu. Loại hình doanh nghiệp này thường hoạt động trong các lĩnh vực chiến lược, nhạy cảm như:

• Quốc phòng, an ninh.
• Dầu khí, khoáng sản.
• Dịch vụ công ích thiết yếu như cấp nước, điện, vận tải.

Doanh nghiệp nhà nước nắm giữ trên 50% vốn điều lệ

Nhà nước nắm giữ trên 50% vốn điều lệ của những doanh nghiệp này, có nghĩa là nhà nước vẫn giữ vai trò kiểm soát, nhưng doanh nghiệp có thể có thêm các cổ đông khác tham gia góp vốn. Một số doanh nghiệp này thường hoạt động trong các lĩnh vực sau:

• Dịch vụ công ích nhưng có tính chất cạnh tranh (như viễn thông, ngân hàng).
• Các ngành kinh tế quan trọng đối với sự phát triển kinh tế của quốc gia.

Đặc điểm của doanh nghiệp nhà nước

Doanh nghiệp nhà nước có những đặc điểm riêng biệt so với các loại hình doanh nghiệp khác, đặc biệt về quyền và nghĩa vụ, cơ cấu quản lý, vai trò sự phát triển kinh tế.

Quyền và nghĩa vụ của doanh nghiệp nhà nước

Doanh nghiệp nhà nước thực hiện quyền và nghĩa vụ được quy định theo Luật Doanh nghiệp 2020 và các văn bản pháp luật liên quan:

• Quyền lợi: Doanh nghiệp nhà nước có quyền thực hiện các hoạt động sản xuất kinh doanh, tự chủ tài chính, quyết định chiến lược phát triển. Ngoài ra, DNNN có thể tiếp cận dễ dàng hơn với các dự án đầu tư công và các chính sách hỗ trợ của nhà nước.
• Nghĩa vụ: Doanh nghiệp phải chịu trách nhiệm trước pháp luật về hoạt động kinh doanh của mình, đảm bảo không vi phạm các quy định về cạnh tranh và môi trường. DNNN còn có nghĩa vụ báo cáo tài chính công khai và minh bạch.

Cơ cấu tổ chức và điều hành doanh nghiệp 

Cơ cấu quản lý của doanh nghiệp nhà nước dưới hình  thức công ty trách nhiệm hữu hạn một thành viên bao gồm 1 trong 2 mô hình:

• Chủ tịch công ty, Giám đốc hoặc Tổng giám đốc, Ban kiểm soát;

• Hội đồng thành viên, Giám đốc hoặc Tổng giám đốc, Ban kiểm soát.

Nhà nước sẽ thông qua các cơ quan đại diện để trực tiếp điều hành hoặc giám sát hoạt động kinh doanh của doanh nghiệp.

Trách nhiệm xã hội và vai trò điều tiết kinh tế

Doanh nghiệp nhà nước có trách nhiệm trong việc đảm bảo an sinh xã hội, cung cấp các dịch vụ công ích mà các doanh nghiệp khác  không có khả năng hoặc không muốn thực hiện do lợi nhuận thấp. Một số trách nhiệm XH quan trọng của DNNN bao gồm:

• Điều tiết giá cả và ổn định thị trường: Doanh nghiệp nhà nước có vai trò trong việc duy trì ổn định giá cả của các hàng hóa và dịch vụ như: điện, nước, xăng dầu.
• Đảm bảo an ninh kinh tế: Trong các ngành chiến lược như năng lượng và viễn thông, DNNN đảm bảo sự kiểm soát và an ninh quốc gia.

Xem thêm tại: Tìm Hiểu Điều Kiện Thành Lập Doanh Nghiệp Nhà Nước Mới 2024

Vai trò của doanh nghiệp nhà nước trong phát triển kinh tế xã hội

Doanh nghiệp nhà nước không chỉ là một phần của hệ thống kinh doanh mà còn đóng góp quan trọng vào sự phát triển kinh tế và xã hội của đất nước.

Vai trò trong việc điều tiết thị trường và cung cấp dịch vụ công ích

Doanh nghiệp nhà nước thường đóng vai trò lớn trong việc điều tiết thị trường và cung cấp các dịch vụ công ích quan trọng mà các doanh nghiệp tư nhân không cung cấp. Chẳng hạn:

• Trong lĩnh vực cấp nước, điện lực, và y tế công, các doanh nghiệp nhà nước đảm bảo cho người dân với giá thành hợp lý, ổn định.
• Điều tiết thị trường: Doanh nghiệp nhà nước có thể can thiệp để ổn định giá cả trong trường hợp thị trường có biến động lớn, từ đó góp phần ổn định kinh tế vĩ mô.

Đóng góp cho ngân sách nhà nước

DNNN là một trong những nguồn thu chính của ngân sách nhà nước thông qua các khoản thuế và lợi nhuận từ hoạt động kinh doanh. Các doanh nghiệp nhà nước hoạt động hiệu quả sẽ đóng góp đáng kể vào việc:

• Giảm gánh nặng ngân sách: Các khoản thu từ doanh nghiệp nhà nước giúp nhà nước giảm bớt gánh nặng ngân sách cho các dịch vụ công ích và đầu tư công.
• Tăng cường phát triển hạ tầng: Lợi nhuận từ DNNN có thể được tái đầu tư vào các dự án hạ tầng, từ đó thúc đẩy sự phát triển của các vùng kinh tế trọng điểm.

Có thể bạn chưa biết: Dịch vụ thành lập doanh nghiệp trọn gói tại Luật và Kế toán An Khang

Kết luận

Trên đây là những thông tin chia sẻ về tầm quan trọng của loại hình doanh nghiệp Nhà nước trong nền kinh tế Việt Nam. Nếu bạn cần sự hỗ trợ hãy liên hệ Luật và Kế toán An Khang để được giải đáp thắc mắc các vấn đề liên quan đến thành lập doanh nghiệp nhé! Chúc các bạn thành công!