Nguyễn Bá Thanh là người khởi xướng chương trình “5 Không, 3 Có” (không đói nghèo, lang thang ăn xin, mù chữ, ma túy, cướp giật; có nhà ở, việc làm và nếp sống văn minh) ở Đà Nẵng, đồng thời đứng sau hàng loạt công trình đột phá: cầu Sông Hàn – biểu tượng do người Việt tự thiết kế, Bệnh viện Ung bướu được xây dựng từ hàng ngàn lá thư kêu gọi tài trợ.
Dưới sự chỉ đạo quyết liệt của ông, những khu ổ chuột ven sông hóa thành khu đô thị khang trang; an ninh cải thiện rõ rệt; doanh nghiệp đổ về nhờ mô hình “một cửa” tinh gọn.
Trong giai đoạn 2005–2012, khách du lịch tăng từ 1,2 triệu lên hơn 3 triệu lượt, GDP bình quân đầu người từ 800 USD (năm 2000) lên gần 2.000 USD vào năm 2012. Báo chí gọi Đà Nẵng là “thành phố đáng sống”, nơi kết hợp giữa cảnh quan hiện đại và cách quản lý đô thị kiểu mới.
Vậy nếu ông còn sống, thành phố này sẽ phát triển đến đâu? Liệu những sai phạm đất đai, sóng ngầm quy hoạch có kịp nảy sinh? Bài học gì từ người mà cả thành phố gọi là “cha đẻ” của phép màu Đà Nẵng? Cùng Luật An Khang khám phá trong bài viết sau.
Con người Nguyễn Bá Thanh
Thử hình dung cảnh mỗi sáng, một ông lãnh đạo cao cấp lại thức dậy từ tinh mơ, âm thầm mở cửa đón dân tại nhà riêng. Vì sao một vị quan quyền lực như vậy lại chọn cách sống khác thường đến thế? Người dân Đà Nẵng không lạ gì hình ảnh ấy. Đó chính là Nguyễn Bá Thanh – một con người trở thành huyền thoại.
Sinh ra năm 1953 ở làng quê nghèo Hòa Tiến, Nguyễn Bá Thanh lớn lên giữa bùn đất, mưa nắng miền Trung.
Người ta kể, thời làm Chủ nhiệm hợp tác xã, ông cưỡi chiếc Honda 67 lọc cọc khắp đồng ruộng, ăn ngủ với dân, thẳng thừng phê bình ai sai, giúp đỡ ngay người khó. Có mấy ai nghĩ một cán bộ lại gần gũi và sống thật đến vậy?
Thời gian dần trôi, sự quyết liệt, chân thành đó trở thành “thương hiệu” Nguyễn Bá Thanh. Dân Đà Nẵng thường kháo nhau: “Ông Thanh dám nói, dám làm, dám chịu!” Nhưng “dám” đến mức nào?
Ngày đầu nhậm chức Bí thư Thành ủy năm 2003, ông Thanh gây sốc cả hội trường bằng phát ngôn độc nhất vô nhị: “Dân ngứa lưng nhờ mình gãi. Nếu gãi không đúng chỗ, họ đá cho rớt xuống sông Hàn uống nước!”. Ai nghe xong chẳng giật mình bật cười? Nhưng sau tiếng cười đó, ai cũng hiểu ông đang nhắc nhở cán bộ: lãnh đạo mà không hiểu dân thì chính dân sẽ hất khỏi ghế quyền lực.
Vậy ông Thanh chỉ giỏi nói hay làm thật? Năm 2012, nghe chuyện cướp ở Sài Gòn chặt tay cô gái, ông nổi giận ngay giữa kỳ họp: “Loại dã man này phải đày ra đảo hoang vĩnh viễn!”
Báo chí lập tức xôn xao vì lời tuyên bố gây sốc này. Dù có người đồng tình, người phản đối, nhưng ai cũng phải công nhận ông Thanh luôn nói đúng nỗi lòng dân.
Không chỉ “nổ” trên báo, với cấp dưới ông cũng quyết liệt không kém. “Yếu thì đừng ra gió!”, ông thẳng thừng cảnh cáo nhà thầu kém năng lực. Tại cuộc họp ngành văn hóa, ông nửa đùa nửa thật: “Mở miệng ra chỉ xin ngân sách thôi à?” Căn phòng im bặt, ai dám nói thêm nữa? Nhưng còn với người dân thì sao?
Ông từng công khai số điện thoại cá nhân, nói thẳng: “Có gì bức xúc cứ gọi tôi!” Nhiều người dân gọi thử giữa đêm khuya, Bí thư vẫn bắt máy. Thành ủy từng nhắc nhở ông tiếp dân tại nhà riêng sai quy trình, ông vẫn âm thầm làm. Vì sao ông Thanh sẵn sàng chịu rủi ro chỉ để dân đỡ khổ?
Người từng ghé nhà ông Thanh đều ngạc nhiên khi thấy ông nhớ rõ tên tuổi, hỏi han từng người như thân quen từ lâu. Một người quyền cao chức trọng lại đối xử chân tình đến lạ lùng. Điều gì khiến ông Thanh khác biệt như vậy?
Xem thêm: Nguyễn Đức Nghĩa, Tại Sao Người Tri Thức Lại Tàn Nhẫn Đến Thế ?
Những đóng góp chiến lược ” Để đời”
Thử tưởng tượng một thành phố nhỏ, nghèo, đường xá chật hẹp, nhà cửa xiêu vẹo ven sông. Ai nghĩ được chỉ hơn chục năm sau, nơi ấy trở thành một “thành phố đáng sống”? Nhưng đó chính là Đà Nẵng – và bàn tay bí ẩn phía sau là Nguyễn Bá Thanh. Người ta nói ông đã làm nên phép màu, nhưng phép màu ấy cụ thể là gì?
Câu trả lời bắt đầu bằng chương trình “5 Không, 3 Có”. Nghe kỳ lạ đúng không? Làm sao có thể xây dựng một thành phố “không đói nghèo, không thất học, không ăn xin, không ma túy, không cướp giật”?
Năm 2000, khi lần đầu đề xuất ý tưởng này, Thủ tướng Phan Văn Khải bật cười, nói vui: “Rất hay, nhưng khó lắm!” Nhưng Nguyễn Bá Thanh thì khác. Ông tin và quyết làm bằng được.
Vậy chuyện gì xảy ra tiếp theo? Đà Nẵng quyết tâm theo đuổi giấc mơ tưởng chừng không thể. Chỉ sau 5 năm, điều khó tin ấy thành sự thật. Không còn người đói, đường phố sạch bóng ăn xin, tội phạm dần biến mất. Dân cả nước ngỡ ngàng, Đà Nẵng nổi tiếng như một phép lạ!
Nhưng chỉ dừng ở đó thôi sao? Nguyễn Bá Thanh nói: “Không!” Ông đặt tiếp mục tiêu mới: “3 Có” – người dân phải có nhà, có việc làm, có đời sống văn minh. Nhà tái định cư mọc lên, doanh nghiệp kéo về, những hủ tục lạc hậu dần biến mất. Đà Nẵng từ nơi nghèo đói đã trở thành biểu tượng an sinh xã hội hàng đầu.
Nhưng chỉ an sinh thôi thì liệu Đà Nẵng có đủ sức vươn xa? Nguyễn Bá Thanh biết rằng muốn thay đổi số phận thành phố, cần một chiến lược đột phá hơn. Và câu trả lời tiếp theo chính là những cây cầu.
Tại sao lại là cầu? Đơn giản thôi, ngày ấy hai bờ Đông – Tây sông Hàn như hai thế giới khác biệt. Dân Sơn Trà muốn qua trung tâm phải đi đò, vất vả và nguy hiểm. Chính ông Thanh là người quyết tâm nối liền hai bờ bằng cây cầu Sông Hàn – cây cầu quay đầu tiên người Việt tự làm.
Khi nghe ý tưởng này, người ta phản đối gay gắt: “Tiền đâu ra?” Nhưng ông Thanh đã nghĩ ra cách không ngờ: kêu gọi toàn dân góp tiền, từ em bé nhịn quà sáng đến cụ già bớt tiền trầu. Và kỳ lạ thay, dân hưởng ứng nhiệt tình! Cây cầu mọc lên, hai bờ nối liền, cuộc sống đổi thay thần kỳ.
Nhưng liệu chỉ có vậy? Không. Những cây cầu tiếp tục mọc lên: Thuận Phước, Trần Thị Lý, Cầu Rồng phun lửa – mỗi cây cầu lại mở ra một trang mới cho thành phố. Những khu ổ chuột biến mất, thay vào đó là khu đô thị khang trang, những đại lộ ven biển rộng thênh thang đón du khách từ khắp nơi đổ về.
Chưa hết, ông Thanh còn làm những việc “không tưởng” khác nữa. Ai nghĩ rằng một bệnh viện ung thư hiện đại nhất miền Trung có thể xây hoàn toàn bằng tiền quyên góp? Nguyễn Bá Thanh làm được. Ông tự tay ký hàng ngàn lá thư gửi đi kêu gọi tài trợ, để rồi bệnh viện ấy mọc lên, cứu sống hàng vạn người nghèo miễn phí.
Những điều Nguyễn Bá Thanh làm—làm sao chỉ một người bình thường nghĩ ra nổi?
Động lực và tầm nhìn
Tại sao Nguyễn Bá Thanh dám đặt những mục tiêu “không tưởng” như vậy? Ông làm tất cả vì điều gì? Phải chăng ông muốn danh tiếng, muốn quyền lực, hay còn lý do sâu xa nào khác?
Câu trả lời bất ngờ hơn ta nghĩ. Nguyễn Bá Thanh từng nói một câu mà bất cứ cán bộ nào ở Đà Nẵng cũng nhớ mãi: “Hãy khát vọng chứ đừng tham vọng. Tham vọng là vì lợi ích riêng, còn khát vọng là làm điều tốt cho cái chung.” Câu nói tưởng đơn giản nhưng giải thích toàn bộ động lực khiến ông Thanh bất chấp mọi khó khăn, quyết thay đổi vận mệnh Đà Nẵng.
Vậy khát vọng đó từ đâu mà ra?
Câu chuyện phải ngược về những năm tháng thời ông Thanh còn trẻ. Sinh ra vào thời bom đạn, lớn lên giữa cảnh nghèo đói, ông hiểu rõ thế nào là khổ cực. Có phải chính vì từng chứng kiến những đứa trẻ thất học, người già lang thang, ma túy hoành hành, mà ông nung nấu quyết tâm không để ai ở Đà Nẵng phải sống như thế nữa?
“5 Không” là ý tưởng kỳ lạ, nhưng nó sinh ra từ một điều rất bình dị: Nguyễn Bá Thanh muốn mỗi người dân được sống an toàn, no đủ, được học hành, ngủ ngon mà không sợ trộm cắp. Nghe đơn giản, nhưng để làm được, ông Thanh đã phải đối đầu với cả hệ thống quan liêu, trì trệ. Vì sao ông chấp nhận điều đó? Chỉ có một lý do duy nhất: vì dân.
Nhưng nếu chỉ vì dân, tại sao ông lại gay gắt với cán bộ, thậm chí mạnh tay với những người từng cùng ông vào sinh ra tử? Câu trả lời nằm trong một lần ông nổi giận, đập bàn nói thẳng giữa hội nghị: “Cán bộ bây giờ phải biết tập xấu hổ! Ăn chặn tiền của dân là mất đạo đức, mất tư cách!”
Lời ông Thanh khiến người nghe giật mình, nhưng cũng làm họ tỉnh ngộ. Ông ghét nhất tham nhũng, không phải vì muốn chứng tỏ quyền uy, mà bởi ông hiểu rõ, nếu không chặn được nạn tham ô, dân sẽ mãi khổ, đất nước còn tụt hậu.
Có người hỏi: ông Thanh không biết mệt sao? Vì sao mỗi lần Đà Nẵng được khen, ông lại bảo “chưa hài lòng”? Chẳng hạn khi báo chí tung hô Đà Nẵng nằm trong top “20 thành phố sạch nhất thế giới”, ông chỉ lạnh nhạt bảo: “Tôi chưa sướng, vẫn còn ô nhiễm mà!”
Người khác ca ngợi Đà Nẵng đáng sống, ông lại lắc đầu: “Đáng sống gì khi dân còn khổ vì trộm cướp?” Thái độ cầu toàn ấy xuất phát từ lòng tự hào lẫn sự trăn trở khôn nguôi. Nguyễn Bá Thanh không bao giờ cho phép bản thân ngủ quên trên chiến thắng. Ông luôn nhìn xa hơn, luôn thấy cái thiếu sót và thôi thúc mình lẫn cấp dưới phải làm tốt hơn.
Có lần ông cười bảo cấp dưới: “Cứ tưởng xong việc rồi hả? Tôi sẽ nghĩ ra việc mới để các đồng chí phải chạy tiếp!” Đúng vậy, ông tự đặt áp lực lên chính mình và đồng nghiệp, bởi ông muốn Đà Nẵng phải luôn tiến về phía trước, không dừng lại.
Có người đặt câu hỏi: liệu Nguyễn Bá Thanh có tham vọng cá nhân không? Thực tế, ông không giàu, không sống xa hoa. Ông chỉ có một tham vọng duy nhất – biến Đà Nẵng thành “Singapore của Việt Nam”, để người dân tự hào, sung túc. Một khát vọng trong sáng đến mức khó tin, nhưng chính điều đó khiến cả thành phố tin ông, theo ông đến cùng.
Xem thêm: Chiến tranh thương mại Mỹ – Trung: Tác động sâu rộng đến Việt Nam
Nguyễn Bá Thanh ra đi để lại nhiều dang dở
Ai rồi cũng phải đi hết một đời người—nhưng có những sự ra đi khiến cả một thành phố sững sờ. Đó chính là ngày Nguyễn Bá Thanh từ biệt Đà Nẵng. Nhưng ngày ấy xảy ra như thế nào? Ông ra đi khi nào và liệu có điều gì ông còn bỏ lại phía sau?
Quay ngược thời gian về cuối năm 2014, Nguyễn Bá Thanh đang làm Trưởng ban Nội chính Trung ương—công việc khiến ông nổi tiếng với tuyên bố: “Sắp tới sẽ rà một số vụ, hốt liền không nói nhiều!”
Nhưng giữa lúc cả nước đang háo hức chờ ông ra tay trị tham nhũng, thì một tin dữ bất ngờ ập đến: Nguyễn Bá Thanh mắc bệnh hiểm nghèo, phải ra nước ngoài chữa trị. Người dân Đà Nẵng bàng hoàng, mạng xã hội rộ lên tin đồn thất thiệt rằng ông bị đầu độc, rồi ai đó tung tin ông “đã chết ở Mỹ”. Ai là người đứng sau những tin đồn đó? Thực hư thế nào?
Rồi đến ngày 9 tháng 1 năm 2015, một chuyến bay đặc biệt đưa ông Thanh từ Mỹ trở về Đà Nẵng. Đêm ấy, người dân nín thở theo dõi từng phút. Trên chiếc xe cứu thương chạy qua những con đường mà ông Thanh từng xây dựng, người ta thấy khóe mắt ông ngân ngấn lệ. Liệu lúc đó ông đã biết mình sắp từ biệt quê hương mãi mãi?
12 giờ 12 phút trưa 13 tháng 2 năm 2015, tức ngày 25 tháng Chạp, Nguyễn Bá Thanh trút hơi thở cuối cùng ở tuổi 61. Tin ông mất nhanh chóng lan khắp thành phố, khiến mọi người sững sờ đau đớn. Người ta kể, chưa bao giờ một lãnh đạo mất đi lại khiến cả Đà Nẵng buồn đến vậy. Có gì đặc biệt khiến một người ra đi lại tạo ra nỗi đau chung lớn đến thế?
Ngay chiều hôm ấy, từng dòng người âm thầm kéo dài nhiều cây số hướng về ngôi nhà nhỏ của ông trên đường Cách Mạng Tháng Tám. Những cụ già 80 tuổi chống gậy đứng chờ giữa đêm lạnh giá, thanh niên đôi mắt đỏ hoe cúi đầu lặng lẽ trước di ảnh ông.
Họ đứng đấy như thể vừa mất đi một người thân ruột thịt. Những ngày tang lễ, cả thành phố như lặng đi, đau thương bao trùm. Khi linh cữu ông đi ngang cây cầu Sông Hàn huyền thoại do chính ông xây dựng, nhiều người bật khóc nức nở: “Bác Thanh ơi, sao bác đi sớm vậy?”
Nhưng tại sao người ta tiếc thương ông nhiều như vậy? Có phải vì ông đã để lại quá nhiều điều còn dang dở?
Trước khi bệnh tật đánh gục ông, Nguyễn Bá Thanh vừa khởi động cuộc chiến chống tham nhũng ở tầm quốc gia. Nếu ông sống thêm vài năm nữa, liệu rằng những vụ đại án chấn động có được phanh phui sớm hơn không?
Ở Đà Nẵng, nhiều dự án tâm huyết của ông cũng còn bỏ ngỏ. Ông từng muốn di dời ga tàu ra khỏi trung tâm để mở rộng đô thị, biến Đà Nẵng thành trung tâm dịch vụ y tế, giáo dục hàng đầu miền Trung. Những dự án lớn ấy giờ ai sẽ hoàn thành thay ông?
Nhưng có một điều nữa khiến người ta day dứt hơn cả: Ai sẽ tiếp tục con đường mà ông đã mở ra? Nguyễn Bá Thanh từng kỳ vọng vào lớp trẻ, trong đó có cả người con trai duy nhất của ông—Nguyễn Bá Cảnh. Nhưng liệu “hổ phụ có sinh hổ tử” như người ta mong đợi? Hay kỳ vọng quá lớn lại tạo ra áp lực nặng nề, khiến Nguyễn Bá Cảnh phải đối diện với những bước ngoặt khó ngờ?
Nguyễn Bá Cảnh: Kỳ vọng và áp lực
Người ta thường nói “con vua thì lại làm vua”. Nhưng điều này liệu luôn đúng hay không? Nguyễn Bá Thanh có một cậu con trai tên Nguyễn Bá Cảnh, người từng được kỳ vọng sẽ tiếp nối cha mình làm nên điều vĩ đại cho Đà Nẵng. Vậy chuyện gì đã xảy ra với cậu ấy?
Nguyễn Bá Cảnh, sinh năm 1983, lớn lên trong hào quang của cha nhưng không hoàn toàn dựa vào cái bóng ấy. Tốt nghiệp Đại học Kinh tế, đi du học ở Anh, rồi quay về với chức vụ Bí thư Thành đoàn Đà Nẵng, con đường tương lai của Cảnh dường như đã rộng mở. Người dân Đà Nẵng thì luôn tự hỏi: “Liệu Nguyễn Bá Cảnh có trở thành Nguyễn Bá Thanh thứ hai hay không?”
Nhưng đời thường không như mơ. Áp lực quá lớn từ tên tuổi của người cha huyền thoại khiến Nguyễn Bá Cảnh ngày càng thu mình, dè dặt trong các hoạt động công chúng.
Rồi biến cố bất ngờ ập đến năm 2019: Ủy ban Kiểm tra Trung ương công bố Cảnh vi phạm kỷ luật nghiêm trọng – anh đã sống chung với một người phụ nữ khác và có con riêng, khi còn đang trong cuộc hôn nhân hợp pháp. Tin tức ấy như sét đánh ngang tai dư luận Đà Nẵng. Người ta bàng hoàng hỏi nhau: “Con trai bác Thanh lại phạm sai lầm như thế sao?”
Ngay lập tức, Nguyễn Bá Cảnh bị cách mọi chức vụ trong Đảng, từ một “ngôi sao đang lên” giờ đã rơi thẳng xuống vực sâu chính trị ở tuổi 35. Anh rút lui hoàn toàn khỏi các chức vụ, sống khép kín, xuất hiện hiếm hoi trong những dịp giỗ cha. Người dân Đà Nẵng nhìn anh đầy tiếc nuối: “Giá như cậu ấy đủ bản lĩnh và liêm chính như cha mình…”
Nhưng nếu Nguyễn Bá Cảnh không phải người kế thừa, thì Đà Nẵng sẽ ra sao? Liệu thành phố này có trở nên khác biệt nếu ông Thanh còn sống thêm vài năm nữa?
Viễn cảnh nếu ông Thanh còn sống
Bây giờ, hãy cùng bước vào vùng giả định đặc biệt này: Điều gì sẽ xảy ra nếu Nguyễn Bá Thanh vẫn còn sống đến hôm nay? Nếu năm 2025, ông Thanh đã 72 tuổi, liệu Đà Nẵng sẽ ra sao?
Thử hình dung ông Thanh quay trở về quê nhà, dù nghỉ hưu nhưng ông chắc chắn sẽ không chịu ngồi yên. Một con người luôn “ngứa tay ngứa chân” như ông liệu có chấp nhận đứng ngoài cuộc? Biết đâu ông sẽ trở thành cố vấn đặc biệt, người đứng sau thúc đẩy những dự án lớn mà thành phố đang dang dở.
Nếu như thế, liệu vụ án chấn động Vũ “nhôm” năm 2017 có xảy ra? Liệu những sai phạm khiến lãnh đạo thành phố bị kỷ luật có kịp xảy ra khi ông Thanh vẫn còn đó để “tuýt còi”? Người ta từng nói: “Ông Thanh mà còn, ai dám làm bậy!”. Có lẽ sự trong sạch, minh bạch ở Đà Nẵng đã được bảo vệ, tránh được những vết nhơ đáng tiếc.
Nhưng không chỉ là phòng ngừa sai phạm, hãy tưởng tượng xem Đà Nẵng sẽ tiến xa đến đâu? Ga tàu hỏa trung tâm chắc đã được di dời thành công, giảm ùn tắc giao thông đáng kể. Biết đâu, thành phố đã xây dựng xong cảng Liên Chiểu – trở thành điểm đến hàng đầu thu hút đầu tư nước ngoài. Thậm chí, người dân đã được tận hưởng hệ thống giao thông công cộng hiện đại như tàu điện ngầm – ý tưởng từng được ông Thanh thoáng nhắc tới từ lâu.
Chưa hết, chắc chắn ông Thanh sẽ nghĩ ra phiên bản mới của chương trình “5 Không, 3 Có”. Có thể sẽ là: “Không ô nhiễm môi trường nghiêm trọng”, hoặc “Không học sinh bỏ học” – những mục tiêu cao hơn, khó hơn. Đà Nẵng lúc ấy không chỉ là “thành phố đáng sống” trên danh nghĩa, mà thực sự là nơi người dân luôn an tâm và tự hào.
Kết luận
Nhưng liệu tất cả những điều này có quá lý tưởng không? Thực tế là cuộc đời không tồn tại chữ “nếu”. Ai có thể chắc chắn rằng chỉ một cá nhân xuất sắc là đủ để đảm bảo thành công mãi mãi? Có người từng tranh luận: “Không có Nguyễn Bá Thanh, biết đâu Đà Nẵng còn phát triển hơn?”—họ đặt dấu hỏi về sự lệ thuộc vào một ngôi sao lãnh đạo duy nhất.
Vậy thì, câu chuyện thực sự muốn gửi gắm điều gì? Cám ơn bạn đã nghe hết đoạn kết đặc biệt này để hiểu rõ hơn di sản của Nguyễn Bá Thanh và tìm câu trả lời cuối cùng :Rốt cuộc, thành phố sẽ tiến xa thế nào mà không cần một “Nguyễn Bá Thanh thứ hai”?
